كاروانسارالار و اورمو كاروانساراسی/ بهرام اسدی
كاروانسارالار و اورمو كاروانساراسی
یازان:
بهرام اسدی
بوگونكو دونیادا مختلف مملكتلرین اصلی گلیرلریندن بیری توریسمدیر. دونیانین مختلف اؤلكه لری اؤز گلیرلرین بو یولدان آرتیرماق اوچون چئشیتلی اقداملار ائدیب، دگیشیك تدبیرلر گؤرورلر. اونلار اؤز اؤلكه لرینده توریستی یئرلر یارادیر، اؤز تاریخی آبیده لرین دیریلدیر و اؤز تاریخی بنالارین یئنیلندیریر و بونلارین هر بیرینه بؤیوك پوللار خرج ائدیر، تبلیغات آپاریر و نهایتده خرجله دیكلری پوللاری اؤلكه سینه چكدیگی توریستلردن چیخاریر و اؤز تاریخین و اؤلكه سینین گؤرمه لی یئرلرین دونیایا تانیتدیرماق یولوندا آددیملاییرلار.
هر اؤلكه اؤزونه چكدیگی توریستلری یئرلشدیرمگه نئچه اولدوزلو هتل لر انشا ائدیر و گئتدیكجه هتل لرینین اولدوزلارینا آرتیریر.
نئچه اون ایل بوندان اوّل بو هتل لرین یئرینده مسافرخانالار دایانمیشدی و هله ده اؤلكه میزین بیر چوخ یئرلرینده مسافرخانالار گؤرسنیر و ایشله مكده دیر.
زاماندا بیر آز داها آرتیق گئرییه گئدنده مسافرخانالارین دا یئرینده كاروانسارالار گؤرسنیر. هر شهرده و شهرلرین آراسیندا و یوللار اوستده مختلف كاروانسالار اولورموش. مسافرلر، سیاحلار و هر نیّتده سفره چیخانلار بو كاروانسارالاردا دینجه لیر و سوندان یوللارینا دوام ائدیرمیشلر. البته كاروانسارالارین چوخالماسیندا و یولا دوشمه سینده شاه عباس صفوی نین مهم رولو اولموشدور. شاه عباس آدینا تیكیلن كاروانسارالارین هله ده مختلف یئرلرده ایزلری و تؤكونتولری قالیر و اونلارین بیر سیراسی مدنیت قالیقلاری(میراث فرهنگی) كیمی دگرلندیریلیر و قوْرونوب ساخلانیلیر. بونلاردان ان مشهورو باكی ایچری شهرده یئرلشن شاه عباس كاروانساراسیدیر. هر ایل چوخ سایلی توریست بو كاروانسارانی گؤرور، اورادا غذا یئییر و همین یئرده مختلف فرهنگی و هنری برنامه لر اجرا اولونور.
ایندی بوگونكو دونیادا هئچ مسافر گئدیب كاروانسارادا یاتمیر آنجاق اشاره اولدوغو كیمی بونلار مدنی ارث كیمی هر شهرین كئچمیش تاریخینین بیر پارچاسیدیر و بو شهره اولان سفرلرین سندی دیر. كئچن ایللر قاراداغین كوردش كندینده اولان عباس میرزه حامامین و اونون یانینداكی كاروانسارانی گؤردوم. شوكورلر كی شرقی آذربایجانین مدنی قالیقلار اداره سی اورادا سرمایه قویوب و اورانی قوْروماق فكرینه دوشوبدور. بو چوخ یاخشی بیر حركتدیر و سونراكی ایللر اونون مثبت تأثیرلری گؤرسنه جكدیر.
اورمویا گلدیكده، اورمونون چوخ قدیم و تاریخی شهر اولدوغونا اینانیریق آنجاق بو تاریخی شهرده اولان مسافرلر هارادا دینجه لیرمیشلر و بو شهرین كاروانسارالاری هارالاردا ایمیش؟ اونلاردان هانسی اثرلر قالیر؟
هله شاه عباسدان نئچه نسیل قاباق، شاه اسماعیل زامانیندا یاشایان آشیق قوربانی:
اورمونون یوللاری دوزوم-دوزومدور
اورمو كاروانینین یوكو اوزومدور
دئییبدیر. دوغروسو اورمونون بو كاروانلاری هانسی كاروانسارالاردا یئرلشیرمیشلر؟ اونلاردان هانسی قالیقلار قالیر؟
بیز بو مسأله نی آراشدیریركن بیر سیرا كاروانسارالارین یئرین تاپا بیلدیك آنجاق اؤزلریندن هئچ بیر ایز-توز گؤرنمه دیك. هامیسی شهرین یئنیلنمه سینده اؤز یئرلرین یئنی بینالارا، بازارلارا، پاساژلارا و حتی بنزین پمپ لارینا دگیشمیشلر.
آختاریشلاریمیزدا اوچوق دیوارلاری، تؤكولموش تاوانلاری و چوروموش قاپیلاری ایله دقّتیمیزی چكن بیر یئره ده اولاشدیق. بورا اورمو كاروانسارالارینین یگانه یادگاریدیر. بو كاروانسارا اورمونون سامان میدانیندا یئرلشیب. چوخ دا قدیم زامان دگیل، آنجاق اوتوز-قیرخ ایل بوندان اوّل بورا اورمونون سامان میدانی ایمیش. بورادان بیر آز آرالیدا اورمونون مال میدانی یئرلشیردی. طبیعیدیر كی حیوانلارلا سفرلره چیخان مسافرلر بئله بیر یئرلرده راحات دینجه له بیلیر، هم اؤزلری، هم ده حیوانلارینا استراحت یئری مهیا اولورموش.
بو كاروانسارا حاقّیندا سورغولاریمیز و سوراقلاشمالاریمیزدا ماراقلی بیر نوكته لره ده چاتدیق. واختیله بو كاروانسارایا گلن قوناقلاردان بیری ده قاچاق نبی اولموشدور. دئییلنلره گؤره قاچاق نبی آرا-سیرا اورمویا گلیر، اورمویا گلنده ده بو و بیر باشقا كاروانسارادا قالیب و دینجه لیرمیش. بونونلا دا بوكاروانسارانین یئرلره تؤكولموش كرپیچلری قاچاق نبی نین و بوزآتین نفسیندن ایسینن كرپیچلر اولموشلار.
دقّتیمیزی چكن باشقا بیر ماراقلی سؤز اولدو. او دا بو كی: همین كاروانسارا اورمونون جیلولوق فاجعه لرینده شهر آغ ساققاللارینین ییغیلدیقلاری، جلسه قوردوقلاری، شهر و اونون طالعی باره ده توتولان تصمیملرین یئری و مركزی اولموشدور. شهرین سلاحلی آداملاری بورادان امر آلیب و جیلولارا قارشی مصلحت گؤرولن یئرلره یوللانیرمیشلار.
بونونلا دا بو كاروانسارا هم تاریخی جهتدن، هم ده مدنی قالیقلار سیراسیندا اهمیت داشی ییر. ایندی تاریخی چوخ قدیم اولان اورمو شهری و اونون اطراف شهرلرینده قدیم كاروانسارالاردان هئچ بیر اثر قالماییبدیر. الده اولان و الده قالان یگانه اثر آنجاق بو سامان میدانینداكی ویرانه لردیر. سوراقلاشدیقلاریمیزا گؤره ایندیلیكده بو یئرین مالكیتی چوخ تعداد ورثه الینده دیر. مدنی قالیقلار اداره سینین بوینونا دوشن وظیفه بورانین ساتین آلماسی، یئنیدن برپاسی و بیر موزه كیمی قورونوب ساخلانماسیدیر. آللاه یاردیمچینیز اولسون.
