اوستاد دده كاتیب
قولونجولو عبد الرحمان طیار، آذربایجان-ین آدلیم ایله گوجلو شاعیری، 1304-ونجو گونش ایلینده بؤیوك و تانینمیش «قولونجو» كندینده، بیر اكینچی عاییله ده دونیایا گؤز‌آچیب دیر. اوستاد طیار 16 یاشیناجان قولونجودا اكینچیلیك ایله مشغول اولموشدور. ابتدایی تحصیلاتینی انزل ماحالینین تكجه مدرسه سی اولان «قوشچو مدرسه»-سینده كئچیرتمیشدی. تحصیلاتینین قالانین قونشو اؤلكه، توركیه ده كئچیریر و سونرالار، اوروس لار، آذربایجانی اشغال ائتدیكدن سونرا آتاسینین امری ایله ایرانا دؤنور. بو اشغال سونا چاتدیقدان سونرا بیر داها توركیه یه قاییدیر. تحصیلاتی بیتیردیكدن سونرا وطنه قاییدیب، عسگرلین ایسه قورتاریب، 26 یاشیندا 1330-دا ائوله نیر. اوستادین 14 اوغلو و 9 قیزی واردیر.
رحمتلیك اوستادین اؤز دئدیگینه گؤره، مجازی سئوگی دن، حقیقی سئوگی یه چاتاندان سونرا شعر دئمه گه باشلاییب دیر. اوستادین بوتون شعرلری توركجه دیر. اونون اثرلریندن، «اینجلی صدف» ، «اورمو گؤلو منظومه سی» ، «گونوموز آیدین» و ... آد آپارماق اولار.
اوستاد دده كاتیب، اؤز آنا دیلی توركجه دن سونرا، فارسجا، عربجه و كوردجه دیللرینی باجاریب، روسجا و آشورجا دیللری ایله ده تانیش ایدی.
بو بؤیوك و دَیرلی اوستادین عرفانی شخصیتی وارییدی و «قورآن كریم»-ی تفسیر ائده بیلیردی. او قوجالیق چاغلاریندا ایسه مطالعه و چالیشماق دان ال چكمه ییب، «هر گون بیر بیلیم سل(علمی) سؤزو و یا اؤزگه دیللریدن بیر كلمه اؤیرنمه سم، دینج یاتا بیلمرم» - دئیردی.
رحمتلیك دده كاتیب، 1387-ینجی ایلین بایرام(اسفند) آیینین ایكی سینده، دونیاسین دَییشیب، اؤز آنا یوردو قولونجودا، توپراغا تاپشیریلدی.
او اوستاددان بیر شعر:
سئل گاهلاردا بوستان اکمه گول واختیندا سئل آپارار
کیشی لیگین هیبتینی چوخ دانیشان دیل آپارار
معلول اولماز بلا علت غیرتسیزه چکمه غیرت
احسان اوسته قویسان منت ثوابینی یئل آپارار
اثر قویار سؤزون دوزو سَكسنی،دوخسانی،یوزو
دوستا خایین باخان گؤزو سورمه باتار میل آپارار
دده کاتیب حقه اینان حق سؤزله رین ائیله بیان
قوجا کیشی آلسا جوان خرجی باتار ائل اپارار
یازیلاردان قایناق ایله یازیچی آدینی یازاراق قوللانا بیلرسینیز!
آشیق دهقان: آشیق سس سیز لرین سسیدیر
آشیق دهقان:
شهامت نشریه سینین یاییلماسینین ایلك گونوندن آذربایجان آشیق صنعتینه ده یر وئرمك و بو یولدا جاندان- اوركدن امك چكنلری یوخلاماق و ائلیمیزه تانیتدیرماق بیزیم اصلی وظیفه لریمیزدن اولوب دور. بو یولون اوزوناسیندا بو ساییمیزدا آذربایجانین مهم و بؤیوك آشیق لاریندان بیری اولان آشیق «محمد حسین دهقان» ایله دانیشیق آپارمیشیق. آشیق دهقانی تانیتدیرماق لازیم دئییل و ائلیمیزین هامیسی بو قوجاماق كیشینین اؤزو و سسی ایله تانیشدیر. آشیق دهقان صمیمیت له بیزیم دانیشماغیمیزی قبول ائدیب و قیسادا اولمالی اولسا اورك سؤزلرینی سیز عزیزلریمیزله پایلاشیب دیر.
آشیق دهقان، كسینلیك له آذربایجانیمیزین قالارگی وارلیق لاریندان بیریدیر. آشیق دهقان، بوتون میللی و اولوسلار آراسی فئستیواللاردا ایشتیراك ائدیب و آذربایجان موسیقیسینی دونیایا تانیتدیرماغا الیندن گلنی اسیرگه مه ییب دیر. آشیق لاتین آمریكا، فرانسه، آلمان، سوئد، آذربایجان جومهوریتی، توركیه و ... اؤلكه لرینده مختلف موسابیقه لرده و فئستیواللاردا قاتیلماقلا اونلارجا قیزیل بویون باغی و لؤوحه لر قازانیب دیر. خاطیرلاتمالیییك آشیق كئچن ایللرده موسیقی دوكتوراسین آلیب دیر.
ـ آشیق، اؤزونوزو اوخوجولاریمیزا تانیتدیرین لوتفن.
منیم كیچیك آدیم «محمد حسین» و سوی آدیم (شهرتیم)، «دهقان» -دیر. 1313/12/10 –دا اورمیه نین ایگدیر كندینده آنادان اولموشام. اوشاقلیغیمدان آشیقلیغا علاقه تاپمیشدیم. آتام بو ایشیمله موخالیفییدی و 3-4 سازیمیدا سیندیرمیشدی. آمما آنام آشیق اولدوغومدا منه چوخ یاردیمجی اولوبدور. اوشاقلیق واختی، آشیق لار كندین قهوه خاناسینا گلنده آنام لا بیرلیكده قهوه خانانین آرخا پنجره سیندن گیزلیجه اونلارا قولاق آساردیق.
ـ اوستادلارینیز كیم لر اولوب لار؟
منیم اصلی و بؤیوك اوستادیم اوولده آنام اولوب دور. آنامدان، «قولام حیدر»، «سیدی» و «احمد ایبراهیم» داستانلارین اؤیرنمیشم. 14 یاشیمدان مجلیسلره قاتیلاردیم. كدولاردان اؤزومه ساز قاییریب، چالاردیم و اوشاق لیغیمدان الیمده ساز اولدوغو اوچون، سونرالار رحمتلیك آشیق «درویش» ایله بیرلیكده، رحمتلیك آشیق «فرهاد»-ین یاینیا گئدیب، آشیقلیغین اوصول لارینی اوندان اؤیرنمیشم. دئدیگی سؤزلرین باشینی یازیب، قالانین ازبر ائدردیم.
آشیق فرهاد، قدیم قاپاندا، كئچه چیلر كوچه سینده اولاردی و سونسوزویدو. تاسف له آشیق فرهاد رحمتلییین قبیریندن صاحاب چیخیلماییب و آغا قبیرینده پوزولوب آرادان گئدیب دیر و كیمسه صاحاب چیخماییب دیر.
ـ آشیق نئچه نفر شاگیردینیز اولوب دور؟
منیم 22 نفر شاگیردیم اولوب دور. بعضی لری حوضوری و بعضی لری ایسه كاسئتلریمله منیم شاگیردیم اولوبلار. اونلاردان، آشیق بولود ساعد، آشیق حئیدر نیرومند، آشیق هیدایت، آشیق حمید عباسزاده، آشیق علی قره آغاجی،آشیق محمد، آشیق باهار،آشیق آللاه وئردی، آشیق مناف و... آد آپارا بیلرم.
ـ آلدیغینیز میدال لاردان و لؤوحه لردن اوخوجولاریمیزا دئیه سینیز.
منیم یوزلرجه تقدیر لؤوحه واریمدی. اونلارین چوخون وزیرلردن اؤزللیكله اسلامی ایرشاد وزیریندن آلمیشام. منیم توركیه، فرانسه، آلمان، ایرانیمیزین اؤزوندن، تندیس و میدالیم وار. افتخاری دیپلم، دوكتورا و گواهینامه م واردی. دوكتورانی و داورلیك كارتیمیدا كرماندان آلمیشام.
ـ یاشاییش نیزین فیلمینیده، چكیبلرمی؟
بلی، منیم یاشاییشیمی تقریبا 22 ایل بوندان اؤنجه تئهرانین حوضه هنری سی، آتا- آنام ساغ اولان زامان فیلمه چكیبلر. اوندان سونرا اورمیه-ده ده تازالیق دا بو ایش باشلانیب و آز قالیر قورتولا. همده آذربایجان جومهورییتینده ده بو ایش باشلانماق اوزره دیر. اورمیه ده فیلم وحدت تالاریندا چكیلنده اینه سالماغا یئر یوخویدو، او زامان آتام ایله آنامدا ساغییدیلار و چوخلو یئرلردنده فیلمیمی چكیب لر.
ـ بیمه نیزدن و امكلی اولدوغونوز نئجه اولوبدور؟
بیمه دئییلم، هنرمندلرین دفتریندن امكلی اولموشام. اینقیلابدان اؤنجه بیمه یدیم و اینقیلابدان سونرا گئتدیكجه بیمه میز كسیلدی. منی بوتون فئستیوال لارادا هنرمندلرین دفتری چاغیریب دیر.
ـ گلیرینیز آشیق صنعتیندن اولوبمو یوخسا باشقا یئردن؟
منیم آتا- بابادان كندیمیزده یئریمیز اولوب و اكینچیلیكله مشغول اولموشام و گلیریمین چوخو بو یولدان اولوبدور. آشیق لیقداندا گلیریم اولوبدور و الیمه گلنی یئنه ده باغ-باخچایا وئرمیشم و تانریدان راضی یام.
ـ سؤزلرینیز و آشیق هاوالارینی چاپ ائدیبسیزمی؟
یوخ من كیتاب چاپ ائتمه میشم. 77 هاوامیز وار و هامیسین من ازبرم و هامیسیده یازیلیب همده CD –لری واردیر. هامیسین بیر-بیر چالیب اوخویا بیله رم.
ـ آشیق صنعتینده ان چوخ هاوالاری بیلن سیزسینیز، گله جك نسیل لره بونلاری نئجه یادیگار قویاجاقسینیز؟
منیم 142 كاسئت و اللی یه یاخین سی دیم واردیر و هامیسی ضبط اولوب ساخلانیلیب دیر. علاقه سی اولانلار بونلاری آلیب فایدالانا بیلرلر. بیزیم دؤولتیمیزده هنرمندلرین اثرلرین ساخلاییب، گنج لره گؤستریب هاوالاری اونلارا اؤیرتمه لیدیرلر و بو ایشله آشیق لارین اثرلری قالارگی اولاجاق دیر.
ـ آشیق صنعتی نی اورمیه ده و اوستانیمیزدا نئجه گؤروروسونوز؟
آشیق لار چالیشیر و یاشاییرلار، آمما آرخالاریندا دوران یوخدور. بعضن اذیت اولورلار و آشیق صنعتی یاشایاجاق دیر و گرك حمایت اولوناق و بونو یاشاداق.
ـ اورك سؤزونوز؟
مسئول لاردان ایسته ییرم بو صنعت دن صاحاب اولوب، گله جك نسیل لره ساخلاسینلار. منیم یئتمیش یئددی یاشیم وار و هر كیمسه یه تای بیر گون بو دونیادان كؤچه جه یم، آمما بو صنعت قالمالیدیر. بو بیزیم آنا دیلیمیزدیر، بیز دیلسیزلرین دیلیییك، سسسیزلرین سسی ییك، ائلین سؤزون دئییریك، اوركده قالان سؤزلری دئیه نیك، ائل سئونی سئویریك و ائل دئیه بیلمه ین سؤزلری دئییریك. بو صنعت (هنر) دیر، معریفت دیر، حقیقت دن دانیشان دیر، ایسلامیتی ساخلایان صنعتیدیر. آشیق، عالیم و عاریف ایسلامی ساخلامالیدیرلار. اؤزگه لرین كولتورنون قاباغیندا دورماق اوچون اؤز صنعتیمیزی قورومالیییق. رادیو- تلویزیوندادا بو صنعتی یاییب ساخلامالییق. اوندا اؤز موسیقیمیز اولان یئرده گنج لریمیز اؤزگه موسیقی اوخوتمازدیلار و اؤز كولتوروندن فایدالانارلار. سیزدنده منی یوخلادیغینیز اوچون تشككور ائدیرم.
*دانیشیغی آپاران: حسین واحدی
آشیق قوربان لا دانیشیغیمیزدا: آشیق سؤزو ائلین سؤزودور
آشیق قوربان لا دانیشیغیمیزدا:
آشیق سؤزو ائلین سؤزودور
آشیق موسیقی سینه یئنیدن باخمالیییق
آشیق موسیقی سی نین زحمت چكن لریندن بیری اولان، آشیق قوربان لا موصاحیبه ایسته دییمیز زامان، صمیمیت له بیزی اؤز ائوینه دعوت ائتدی و اورك سؤزلرینی سیز عزیز اوخوجولاریمیزا چاتدیرماق اوچون، بیزله پایلاشدی. آشیق قوربان غربی آذربایجانین ده یرلی آشیق لاریندان ساییلیر، بو اوستاندا دونیایا گؤز آچماسادا، ایستر- ایسته مز بو اوستانین آدینا مقام لار قازانیب ده یرلی ایشلر ائدیب دیر، بونلاردان:
75- نجی ایلده «ساری تئل» آشیقلار قروپونون یاراتماسی
80،79 و 81 – نجی ایللرده ایرانین رادیو – تلویزیون مركزلرینین موسیقی ایشلرینده بیرینجی یئری توتماسی
82 – نجی ایل توركیه نین آنكارا شهرینده اورمیه و تبریز صنعتچی لری ایله اوچ گونلوك كنسرتین ایجراسی
2007 – نجی ایل باكی شهرینده بئشینجی اولوسلار آراسی موسیقی سمینارینا قاتیلماسی
2008 – نجی ایلده قیبریس ده سازلی – سؤزلو چیخیش
2009 – نجو ایلده توركیه ده، آشیقلار یاریشماسیندا 17- دی اؤلكه نین ایچینده، ایكینجیلیك مقامینین اله گتیرمه سی
2010 – نجو ایلده دانماركدا آنا دیلی اوچون مراسیمه قاتیلماسی
- سؤال: آشیق، دئمك اولار سیزی چوخلاری تانیر، آمما بیرداها اؤزونوزو اوخوجولاریمیزا تانیتدیرین لوتفن؟
من آشیق قوربان پور ولی علیار، 1348 – نجی گونش ایلینده مؤحتشم قاراداغین دیزمار ماحالینین علیار كندینده آنادان اولموشام، 12 یاشیما كیمین اورادا یاشامیشام و سونرا 1363- نجو ایلده عاییله وی اورمیه یه كؤچوب گلمیشیك.
- سؤال: بو صنعتی هاردان و نئجه باشلادیز، اوستادلارینیز كیملر اولوبلار؟
من اوشاقلیقدان اوخویاردیم، همده منیم آتامدا آشیقییدی و یاخشی سسی وارییدی، پئشه كار (حرفه ای) دئییلدی آمما یاخشی اوخویاردی و اؤزللیكله قاراباغ شیكسته سین یاخشی ایفا ائدردی و اوردا اولان نئچه پارا كندده هله ده آدی دئییلر و دئمك اولار منیم ایلك اوستادیم آتام اولوبدور، او زامانلار منیده مجلیس لرده اوخوداردیلار و منده ائل ماهنیلارین اوخویاردیم و سونرا اورمیه یه گلدیك، او زاماندا هئچ یئرده كیلاس یوخویدو و سونرا خیدمته گئتدیم، بیر گون مورخصی یه گلنده گؤردوم آشیقلار قهوه خانالاردا اوخویورلار، منده ائوه گئتمك یئرینه قهوه خانایا گئتدیم و آشیق لارا قولاق آسدیم.
خیدمتدن قورتولاندان سونرا، بیر ساز باغلاتیم و اؤیرنمه یه باشلادیم، آلتی آی اوستا تاپا بیلمه دیم و سازی كؤكسوز چالدیم، نئچه واختدان سونرا بیر اوستا تاپدیم و سازین پرده لرینی اؤیرندیم و یاواش- یاواش نئچه اوستا یانیندا چئشیتلی (مختلف) پرده لر اؤیرندیم، آشیق لیغا چوخ علاقه م اولدوغو اوچون اوستالار دئیه نی تئز اؤیرنیردیم، سونرالار تبریزده رحمتلیك اوستاد سلیمی نین یانیندا، مهندیس گنجه ای آدیندا بیر اوستاددان سازی دوزگون اؤیرندیم و سونرا اوستاد فرشید جهاندیده دن سازی بیلیمسل (علمی) اولاراق اؤیرندیم و باشقا چوخلو اوستادلاردا منیم ساز اؤیرنممده اولوبلار.
1370 دن آشیق لیغی پئشه كار اولاراق باشلامیشام و ایندی ده، اون ایلدن چوخدو » ماهور« آدلی مؤسسه ده آشیق كیلاسلاریم وار و علاقه سی اولانلار بورایا گلیب بیلیمسل اولاراق آشیقلیق اؤیره نیرلر.
- سؤال: آشیق صنعتینینین دورومونو (موقعیت ین) نئجه گؤروسونوز؟
آشیق صنعتی دونیادا فولكلور صنعتی دیر و هر یئرده فولكلوریك صنعتینه ده بودجه آییریرلار و بیزیم اؤلكه ده ده گرك بو ایش گؤرونسون و بو ایشله یئنی هاوالار یارانار. بو صنعت تبلیغ اولوب تانیتدیریلمالیدیر و گرك گئنیش كوتله (مردم) تانیسین و تكجه آشیغین اؤز یاخینلاری، قوهوم لاری و دوستلاری تانیماقلا آشیق صنعتی دیری قالماز و گرك شهر مدنیتینه قاتیلسین، بو صنعت معنوی بیر صنعت دیر و تانینمالیدیر. تبلیغات اولونورسا من بو صنعتین گله جه یینی یاخشی گؤرورم.
- سؤال: اوستانیمیزدا و اورمیه نین اؤزونده بو صنعت نجور یاشانیر؟
غربی آذربایجاندا و یا اورمیه نین اؤزونده بو صنعت قهوه خانالاردا وار، اورمیه ده، اورمو آشیق هاوالاری چالینیر، آمما بوتونلوكده بو اوستاندا بو صنعت یاد اولوب، توتالیم اورمیه نین اؤزونده 3 قهوه خانادا آشیق موسیقی سی چالینیر و اورا گلن ثابیت موشتریلرین سایی 150 نفر اولسون، بوجور بؤیوك شهره 150 نفر بیرزاد دئییل و هئچ ساییلیر و گرك غربی آذربایجاندا بو صنعت تانینسین و تبلیغ اولونسون و گنج لری بو یولا علاقه ائتدیرك و بونون یانیندا همده آشیق صنعتین چاغداش لاتدیراق (معاصر لشدیرك) و نوتا كؤچورك.
- سؤال: یاخین زامانلاردا اورمیه ده بیر آشیق درنه یی (انجمنی) آچیلیب اورانین ائتگیسی (تأثیری) نه قدر اولا بیلر و اورانی نئجه گؤرورسونوز؟
اورانی آچماق چوخ یاخشی ایشلردن بیرییدی، آشیق لارا كارت وئریلیب، اوردا آشیق لار تانینیر و دئمك اولار رسمی بیر یئردیر، آمما قهوه خانالار بوجور دئییل. اورا عاییله لر ده قاتیلا بیلیر، آشیق لار چالیر، اوخویور و هردنده تنقید ده اولونور، اوردا هفته ده ایكی آشیق اوخویور، البته غربی آذربایجانین چئشیتلی شهرلریندنده قوناغیمیز اولور و آشیقلار اورا دعوت اولورلار.
- سؤال: قاتیلدیغینیز فئستیواللاردان و گتیردیگینیز مقاملاردان دئیین؟
من اوچ سئری ایران رادیو- تلویزیون فئستیواللاریندا مقام گتیرمیشم، تقریبا 79، 80 و 81 – نجی ایللرینده اوچ ایل دالبادال مختلف عونوانلاردا بیرینجی اولموشام، سونرالار، آذربایجاندا بیر سئمینارا چاغیریلمیشام و آشیق مكتب لرینین ایضاحین آپارمیشدیم، توركیه ده اوچ گونلوك بیر كنسئرته گئتمیشم و باشقا یئرلرده اولوبلار و 2009 – نجو ایلده توركیه ده اون یئددی اؤلكه دن قاتیلان آشیق لار فئستیوالیندا ایكینجی اولموشام.
- سؤال: آشیق هاوارلاریندا یازیرسیزمی؟
چوخلاری بو ایشی گؤرور، مثلن آشیق چنگیز مهدی پور آشیق صنعتی نی نوتا كؤچورور و بو ایشین هله ده داوامی وار، من اؤزومده قاباقجالار كندیمیز آدیندا بیر كیتاب چاپا وئرمیشم و اؤز شعرلریمی یازمیشام، آشیق صنعتی اوچون بیلیمسل (علمی) بیر ایشده حاضیرلاییرام و اینشاللاه گله جكده چاپا وئره جه یم.
- سؤال: غربی آذربایجان دا آشیق موسیقی سی اوچون پئشه كار ساز باغلایاندا وارمی؟
بو ایش اورمیه ده، خوی و اوستانین باشقا شهرلرینده ده گؤرونور، آمما اوستانیمیزدا پئشه كار اولاراق بو ایشی گؤرن یوخدور و پئشه كار سازی آلماق اوچون تبریزه یوخسا باكی یا گئتمه لیییك.
- سؤال: سون سؤزونوز و اوره یینیزده اولان هر نه وار بویورون؟
آشیغین سؤزو ائلین سؤزودور و بو سؤزلر اؤزوموز اوچون دئییل، منجه آشیق موسیقی سینه یئنیدن باخمالیییق و بو قونودا مطالعه ائتمه لییك، بونون گؤزلیگینه، معنوی اولدوغونا یئنیدن باخاق، بیزیم كوتله میزین هرنه دری ، اورك سؤزو وار بو آشیق موسیقی سینده دیر و بونا گؤره آشیق صنعتین دیری ساخلامالییق. سونوندا بوتون اوستادلاریمدان و اؤزللیكله آشیق موسیقی سینه یئنیلیك گتیرن و دونیایا تانیتدیران آشیقلاردان، نمونه اوچون چنگیز مهدی پور،عمران حیدری، حسین اسدی، اوستاد گنجه ای و... تشككور ائدیرم و سیزه ده آشیق موسیقی سینی یوخلادیغینیز اوچون تشككورومو بیلدیریرم.
دانیشیغی آپاران: حسین واحدی
