رعنا خانیم زارع ایله بیر چایلیق صؤحبت

رعنا زارع: حیاتین ایلك و سون آنلامی سئوگی‌دیر

دانیشیق آپاران: حسین واحدی

1367بایرام درگی‌سی- –جی گونش ایلینین آبان [قیروو] آییندا، قارلی بیرگونده، قوجامان تبریزده دونیایا گؤز آچدی. عائله‌نین 5جی اوشاغی اولوب, سس‌سیز بیر اوشاقلیق عالمینده بویا-باشا چاتماغا آددیم آتدی. اؤزو دئییر:

" اوشاق اولا بیلمه‌دیم چوخ. اؤزومدن بیر تصویر یادیمدا قالسا اوشاقلیقدان، اودا كیپریك چالمادان باخماق، سوسماق اولدو".

شعری، یاشاییشی عشق‌ ایله برابر بیله‌ن شاعر، گؤزل بیر دوشونجه‌لر ایله شعرلرینی دیلیمیزه اتحاف ائدیر. بیر چایلیق صؤحبتیمیز اولوب عزیز شاعره‌میز رعنا خانیم زارع ایله بویورون اوخویون.

سولدوز شهرینده قاراپاپاقلارین نوروز بایرام شنلیک لری

 یازان: اسفندیار سپهری نیا

                                  شكیل: سولدوز- یئددی گؤز Sulduz - Yeddi göz

سولدوز شهری باتی آذربایجانین تاریخی و ان گؤرکملی بؤلگه لریندن بیری دیر و سؤزسوز کی رحمتلیک شهید چمران دئمه لی آذربایجانین دروازه سی سایئلیر. بو شهرده یوزه هشتاد خالقی تورک و قاراپاپاق ائلی دیر و باشقا ائللر و طایفالاردا سئوگی و سایقی لا یاشاییرلار. سولدوز اهالیسی و اؤزللیک له  قاراپاپاقلاری بیر آی یاز فصلینه قالان  یعنی ایسفند آییندا اؤزلرینی نوروز بایرامی نا حاضیرلاییر لار.

نوروز یوخسا اوغوز؟

یازان: بهرام اسدی

 نوروز بایرامی ائل‏لریمیزین آراسیندا اسگی زامانلارین یادگاری اولاراق هله ده داوام ائتمكده‏دیر. بو بایرام طبیعتین جانلانماسی و چؤل-چمنین یئنیدن دیریلمه‏سی‏ایله علاقه‏داردیر و بونونلا اویغون ائل آراسیندا مختلف دب‏لر و رسم‏لر یارانیبدیر. طبیعت جانلانیرسا و اؤز دونون دگیشیرسه ائل‏لریمیز ده بو بایرامدا اؤز دونلارین دگیشیرلر و كیچیكلی - بؤیوكلو تزه پالتار گئییرلر و اؤزلرین طبیعت‏ایله اویغون ائدیرلر. آذربایجان و عموم حالدا تورك ائل‏لرینین بو دون دگیشمه‏لری یالنیز پالتاردا دگیل اونلارین معنویاتیندا دا اؤزون گؤستریر و دئمك قبیله‏لریمیز هم جسمی هم ده معنوی پالتارلارین دگیشیرلر و بوتون داورانیشلاریندا بو بایرامین تأثیری آیدین گؤرونور.

 بایرامدا كوسولولر باریشیر. اوزاق دوشن‏لر یادا دوشور و كین - كدورت‏لر گؤتورولور و بو معنوی پالتارین دگیشمگینه بیر تظاهردور. بایرامدا بؤیوك‏لر ایله گؤروشمك واجب ساییلیر بو ایسه ائل‏لریمیزین آراسیندا بؤیوك‏لره اولان حؤرمتین قاباریق بیر تظاهرودور. اسگی تورك ائل‏لری آنجاق قوجالار و آغ ساققاللارین رأیی و نظری ایله اداره اولونارمیش .

 تاریخی و جغرافی جهتدن باخیلیرسا طبیعت ایله علاقه‏دار ایل بایرامی یا خود نوروز بایرامی بوتون تورك ائل‏لرینین آراسیندا مختلف مراسم‏لر ایله كئچیریلیبدیر و كئچیریلیر. ایندی گؤره‏ك نه‏دن اونون آدی فارسجادیر؟ نوروز یئنی گون دئمك‏دیر و فارس اساطیرینه گؤره بو بایرام جمشید شاه-ین آذربایجانا اولان سفری زامانی یارانیبدیر و همین فارس اسطوره‏ سینده ده بو بایرامین آذربایجاندا یاراندیغینا دامغا وورولور و تأیید اولور. بس، آذربایجاندا و تورك ائل‏لرینده یارانان بیر بایرامین آدی فارسجا اولماسی نئجه اولار ؟

 بورادا تورك اساطیرینه باخماغیمیز گركیر: تورك و آذربایجان اساطیرینده نوروز بایرامی دگیل اوغوز بایرامی گؤرسنیر و بو بایرام آذربایجان تورك‏لرینین افسانه‏لره قوووشموش و پیغمبرلشمیش اولو حكمداری اوغوز اوغلونون یادگاری كیمی قیمت‏لنیر.

 آذربایجان اساطیرینده اوغوز اوغلونون بایرامی مطرح اولور و اوغوز اوغلو بو گون آغیر و اوزون بیر قیشدان قورتولور و بو قورتولماقدا اونا بركت‏لر اوز گتیریر و اوغوز اوغلو بو بركت‏لری و خئیرلری خاطرلاتماق ایچون یئمك - ایچمك وئریر و چال - چاغیر یولا سالیر او گوندن اوغوز طایفالاری همین گونو خاطرلاییرلار و بو گونون اوغوز بایرامی اولدوغو بورادان یارانیر. سونرالار قونشو ملت‏لر و او جمله‏ دن فارس خلقی (و فارس اساطیرینه باخساق جمشید شاه آذربایجانا گلرك) اوغوز ائل‏لرینین بو بایرامین گؤرور، بگنیر و اؤز خلقی آراسینا آپاراراق اونو اؤز دیلینه اویغون اولاراق نوروز آدلاندیریر.[1]

[1] اوغوز اوغلونون ماجراسین ایل آخیر چرشنبه ‏لر كتابی - صحیفه 57 آذر نشر -باكی 1993 ده اوخویا بیلرسینیز.

: قایناق

آختاریشلار و آراشدیرمالار کتابی- چاپ: ۱۳۸۵ - انتشارات یاز

شهامت نشریه سی- اورمیه- 91ینجی ایلین بایرام اؤزل سایی

كورسو باشی لارینی ایندیده یارادا بیله ریك

بایرام گلیر یاز گلیر، ائلیمیزه نغمه گلیر، ساز گلیر...

كئچمیشلرده، بایرام لاردا، شنلیكلرده و گئجه اوتورمالاریندا، ائل- اوبامیز، بیر یئره ییغیشیب، بیرلیكده، بایاتی لار، ناغیل لار، تاپماجالار ... سؤیله ییب، زامان كئچیرَرمیشلر. قدیم لرده، ایندیكینه تای، رادیو- تلویزیون، بیلگی سایار، اینترنت دن، ... خبر یوخویدو. آخشام اولدوقدا قهوه خانالاردان آشیق لارین سازلارینین سسی، گؤزل داستان لاری ایله بیرگه خاطیره لی چاغلار یاراداردیلار. ائولرده اوشاقلی- بؤیوكلو صمیمیت له، بیر- بیرلری ایله دانیشیب، یاشاییش لاریندان لذت آپاراردیلار.

بؤیوكلر، اوشاقلارا، كئچمیش دن، تاریخ دن سؤیله ییب، عیبرتلی ناغیل لار ایله حیكایه لر دئیردیلر. یاشلی لارین چوخو ایندیده او، یاددان چیخمایان كورسو باشی لارینین خاطیر ه لرینی، ایندینین بوتون ایمكانلاری ایله دگیشمزلر.

كورسو باشی، بیزیم فولكلوروموزدا اؤزونه مخصوص بیر یئری واردیر. بیر یئره ییغیشماقلار، اویونلار، دانیشیق لار و.... هر زامان قالارگی اولوب لار.

ایندیكی چاخیمیزدا، آخشام اولدوقدا، ائولرین چوخوندا، آتا، تلویزیونون خبرلرین ایزله ییر. آنا، ائوینه، اؤزونه نه آلیب، نه قالیری دوشونور. اوشاق ایسه، بیلگی سایاردا اویون اویناییر! نه كئچمیش دن خبر وار، نه تاریخ دن، نه فولكلوردان!

كؤرپه لر، اؤز لای-لای لاریمیزی ائشیتمك یئرینه، چین لی لرین، جور به جور سسلی اویونجاقلاری ایله اویناییب و یاتیرلار!

اوشاق لار اؤز حماسی و آدلیم قهرمان لاریمیزین آدلارین بیلمه دن، اؤزگه لرین كارتون لار ایله فیلم ایله بوی آتیرلار. مدرسه چانتالاری، دفترلری و ... خاریجی كارتون لارین شخصیت لرینین شكیل لری ایله دولوبدور! بیزیم اؤز كولتوروموز یوخدورمو؟ ، سوالی هئچ كیمین دوشونجه سینه گلمیر، ائله بیل؟!

زامانی دالی قایتارا بیلمه سك ده، اؤز كولتور ایله دب لریمیزی ساخلاماغا و گله جك نسیل لره تاپشیرماغی هر زامان ائده بیله ریك. كورسو باشی لارینی، ایندی ده یاراتماق اولار، ائولره شنلیك، صفا و صمیمیتی ایندی ده، قاتا بیله ریك. اؤز كولتوروموزو، دب لریمیزی، عادت- عنعنه لریمیزی ایندیده یاشادا بیله ریك.

بو گؤزل گونلرده، بیرده قاییدیب اوشاق اولاردیم یئرینه، اوشاق لیغیمیزی ایندی یه گتیرك!

قولونجولو عبد الرحمان طیار، آذربایجان-ین آدلیم ایله گوجلو شاعیری، 1304-ونجو گونش ایلینده بؤیوك و تانینمیش «قولونجو» كندینده، بیر اكینچی عاییله ده دونیایا گؤز‌آچیب دیر. اوستاد طیار 16 یاشیناجان قولونجودا اكینچیلیك ایله مشغول اولموشدور. ابتدایی تحصیلاتینی انزل ماحالینین تكجه  مدرسه سی اولان «قوشچو مدرسه»-سینده كئچیرتمیشدی. تحصیلاتینین قالانین قونشو اؤلكه، توركیه ده كئچیریر و سونرالار، اوروس لار، آذربایجانی اشغال ائتدیكدن سونرا آتاسینین امری ایله ایرانا دؤنور. بو اشغال سونا چاتدیقدان سونرا بیر داها توركیه یه قاییدیر.  تحصیلاتی بیتیردیكدن سونرا وطنه قاییدیب، عسگرلین ایسه قورتاریب، 26 یاشیندا 1330-دا ائوله نیر. اوستادین 14 اوغلو و 9 قیزی واردیر.

رحمتلیك اوستادین اؤز دئدیگینه گؤره، مجازی سئوگی دن، حقیقی سئوگی یه چاتاندان سونرا شعر دئمه گه باشلاییب دیر. اوستادین بوتون شعرلری توركجه دیر. اونون اثرلریندن، «اینجلی صدف» ، «اورمو گؤلو منظومه سی» ، «گونوموز آیدین» و ... آد آپارماق اولار.

اوستاد دده كاتیب، اؤز آنا دیلی توركجه دن سونرا، فارسجا، عربجه و كوردجه دیللرینی باجاریب، روسجا و آشورجا دیللری ایله ده تانیش ایدی.

بو بؤیوك و دَیرلی اوستادین عرفانی شخصیتی وارییدی و «قورآن كریم»-ی تفسیر ائده بیلیردی. او قوجالیق چاغلاریندا ایسه مطالعه و چالیشماق دان ال چكمه ییب، «هر گون بیر بیلیم سل(علمی) سؤزو و یا اؤزگه دیللریدن بیر كلمه اؤیرنمه سم، دینج یاتا بیلمرم» - دئیردی.

رحمتلیك دده كاتیب، 1387-ینجی ایلین بایرام(اسفند) آیینین ایكی سینده، دونیاسین دَییشیب، اؤز آنا یوردو قولونجودا، توپراغا تاپشیریلدی.

او اوستاددان بیر شعر:

 آپارار

سئل گاهلاردا بوستان اکمه             گول واختیندا سئل آپارار

کیشی لیگین هیبتینی                    چوخ دانیشان دیل آپارار

معلول اولماز بلا علت                  غیرتسیزه چکمه غیرت

احسان اوسته قویسان منت             ثوابینی یئل آپارار

اثر قویار سؤزون دوزو                 سَكسنی،دوخسانی،یوزو

دوستا خایین باخان گؤزو               سورمه باتار میل آپارار

دده کاتیب حقه اینان                     حق سؤزله رین ائیله بیان

قوجا کیشی آلسا جوان                  خرجی باتار ائل اپارار

آنا دیلی اوچون اؤزل ساتیش!

بو خبره گؤره، بایرام آیینین ایکینجی گونونون کیتاب ساتیشلاری، تاپشیریق دا(سفارش ده) اولان تامام کیتابلارین تورکجه اولدوغو شرطی ایله پست و پیک هزینه سی آلمادان گؤندریله جک.

آلتی یوز عنوانا یاخین تورکجه کیتابلاری بو لینکدن گؤره بیلرسیز

مُدلار گئتدیكجه خانیم لاری استثمار ائدیر

قدیمی فیلم لری باخاندا حتتا اون ایللیك بیر فیلمه، خانیم لارین ظاهری حتمن سیزی تعجبه سالیر. اونلارین باش چالما مدلاری ایله بزك لری كؤهنه نظره گلیب پالتارلاری چوخ اوزون یادا قیسا گؤرونور. او بیری یاندان فیلمده ایشتیراك ائدن كیشی لر هئچ ده آیری بیر عصرین آدامینا  اوخشامیرلار. بو آلداتما، مُدلاری دَییشمك ایله  تؤره نیب. زامان كئچدیكجه كیشی لرین چوخو باش چالما و گئییم طرزینی دییشمه قاباغیندا دایانیرلار. آمما بو سؤزو خانیم لارا گؤره دئمك اولماز. هر ایل لندنایله پاریس ده نئچه طراح، مد قانون لارین دییشیب بوتون دونیا خانیم لاری اولاردان تبعیت ائتمه لی اولور، بو ایشده چوخ عقله گلمز شكیلده و دیكتاتورجاسینا باش توتور. بیر ایل اتك لر (دامن لر) قیسا، زیپ لر چكیلی و دوگمه لر آچیق، اوبیریسی ایل اتك لر اوزون، زیپ لر آچیق و دوگمه لر باغلی اولمالی دیر!

مدلاری دییشمك ایسرافدان باشقا بیر شئی دییل. هر ایل بیر چوخ خانیم لار گئییلمه میش پالتارلاری تازا مدل لی پالتارلار ایله دییشیمكدن اؤترو چوخلو پول لار خرج ائدرلر و بونا پولو اولمایانلار، پالتارلارین یاخاسینی دییشمك، بئلینی دارالدیب- گنلتمه چاره سینه ال آپاریرلار.

مد صنعتی هئچ بیر ضروری شئی جامعه یه تحویل وئرمیر. مد طراح لاری، ایستی یا سرین ساخلاماق كیمی خاصیت لری یوخ، آنجاق پولون نئجه الدن آلماغینی دوشونورلر.

خانیم لار ایلدن- ایله آرتیق استثمار اولمالارینا گؤره مقصردیلر؛ چون كؤهنه مُدا گئیینمه دن مقیّد اولوب ائله بونا گؤره مد طراح لاری ایله پالتار تاجیرلری اولاری استثمار ائیر لر. مد دَییشن زامان تكجه بیر خانیم پالتار دولوسو بیر كمدون قاباغیندا دایانیب غملی- غملی دئییرلر: « گئیمگه هئچ زادیم یوخ».

ـ قایناق: بایرام درگی سی