◄███▓▒░░ -[ Xatirələr durağı ]- ░░▒▓███►

غربی آذربایجان خصوصی ایله اورمودا دا تاریخ بویو ائله فولکولوروموزون توپلاییب ، آراییب ، داراماسینا گوزل آتدیم لار آتیلیب و آتیلماقدادیر . بو آرا بیر سیرا ائل وورغونلاری آیاق قاباغا قویوب هله سینه لرده یئرسالان شعرلری ، متل لری ، دئییم لری ، دویوم لاری و نه بیلیم نه لری توپلاماق هوسینه دوشوب ، بو اوزون یولدا دیرلی ایش لر گورموشلر کی ، اونلارین بیر سیراسیندان خبرلی اولساقدا ، بیر چوخ مقیاسیندان هله ده کی هله دی مع الاسف خبریمیز یوخدور !

البته کئچمیش شاه دونمینده بئلنچی بیر قونولارا توخونماق بیر او قدر ده ساده اولا بیلمز دی . اونا گوره ده یازیچی لار گاهدان کوروردون کیتابلارینین بیر بوجاغیندا فولکولوروموزا دا یئر آچیردی لار کی ، اونون عواقبیندن بیزیم خبریمیز یوخ دی !! من بو یازیمدا چالیشمیشام ذهنیمده اولان غربی آذربایجانا عاید اولان شهرلرینده هابئله کندلرینده کی فولکولورچولاری تانیدام . آنجاق بیلیرم کی بو ساحه ده قایناغین آز اولماسی بیر طرفدن ؛  منیمده علمی بضاعتیمین آزلیغی باشقا طرفدن بو ایشیمی آخساداجاق . آما امینم فولکولوروموزلا ماراقلانانلار بو ایشین آردین توتماقلا ، اونون گئنیشلنمه سینه منه یاردیم گوستره جک لر .

سولدوز شهرینده قاراپاپاقلارین نوروز بایرام شنلیک لری

 یازان: اسفندیار سپهری نیا

                                  شكیل: سولدوز- یئددی گؤز Sulduz - Yeddi göz

سولدوز شهری باتی آذربایجانین تاریخی و ان گؤرکملی بؤلگه لریندن بیری دیر و سؤزسوز کی رحمتلیک شهید چمران دئمه لی آذربایجانین دروازه سی سایئلیر. بو شهرده یوزه هشتاد خالقی تورک و قاراپاپاق ائلی دیر و باشقا ائللر و طایفالاردا سئوگی و سایقی لا یاشاییرلار. سولدوز اهالیسی و اؤزللیک له  قاراپاپاقلاری بیر آی یاز فصلینه قالان  یعنی ایسفند آییندا اؤزلرینی نوروز بایرامی نا حاضیرلاییر لار.

ائلین اونودولماز آشیغی، آشیق درویش

توز باسیب ائشیتمیر صدفلی سازین

گلمیر قولاغیما او خوش آوازین

قاریشدی تورپاغا صؤحبتین سؤزون

یانیرام سنده كی كامالا درویش

اورمیه نین آدلیملاری كیتابیندان رحمتلیك آشیق «درویش»- ین یاشامی نی اوخویوب قورتولاندان سونرا اوره ییمی غم باسیب اوركدن آه چكدیم. ندن بئلنچی بیر اینسانلاریمیز اونودولوبلار؟!! بونا گؤره ماراقلاندیم آشیغین كندینه گئدیب، قبرینی زییارت ائدم. یولداشلاریمین بیریله بو قونویو آرایا قویوب اونون كندینه گئتمه یی قرارا گتیردیك.

قراریمیز جومعه گونونه یدی و زامانین اوچدوغونا گؤره بو گون تئزلیكله گلیب چاتدی، گون اورتادان سونرا «كوردلر» كندینه ساری یوللاندیق، كند اورمیه نین چی چست یولونون 5 كیلومترلییینده یدی،كنده یئتیشیب، اورادا یاشایانلاردان قبیرسانلیغین یولونو سوروشدوق، نئچه دقیقه دن سونرا كنددن آزجا ائشیكده اولان قبیرسانلیغا یئتیشدیق، تورپاقلی بیر یول و سس سیز بیر آخیرت ائولری.. آخیرته قاووشانلارا بیر فاتیحه وئرندن سونرا، ته له سه رك تئز قبیرلری بیر- بیر آختاریب یازیلارینا دیققت ائدیردیك، آما رحمتلیك درویش-ین قبیرینی تاپا بیلمه دیك. اورالاردان كئچن بیر چوباندان آشیغین قبیرینی سوروشدوق و كاشكی سوروشماسایدیق! ، چوبان او كندین یاشایانلاریندان اولاراق آشیغین قبیرینی تانیمیردی!!

نئیله مك دئمه آشیق ائله اؤز كندینده ده قریبییمیش.گؤی ده بو قریبلییه دؤزه بیلمه ییردی و آغلاماق ایسته ییردی.. اومودلریمیزی پوزمایاراق،بیرینین یولدان كئچمه سینی گؤزله ییردیك،او آندا بیر پیكان قبیرسانلیغا ساری گلدی،دئمه تانری یئتیردی! بیزیم یانیمیزا یئتیشه نده اوندان آشیغین قبیرینی سوروشدوق و شوكورلر اولسون سوروجو قبیری تانییرمیش و اونو بیزه گؤسته ره رك اؤزوده بیزیمله قبیرین یانینا گلدی، اللی یاشیندا اولان او معرفتلی بی (یاری جینابلاری) بیزه حورمتله یاناشیب، آشیغا فاتیحه گؤندرندن سونرا آزجا اونون یاشامینی بیزیم اوچون آچیقلادی و سورولاریما جاواب وئردی.

رحمتلیك آشیق درویشین قیساجا یاشامیندان بئله دئمك اولار:

آشیق درویش فرهاد اوغلو 1309 – نجو گونش (شمسی) ایلینده اورمیه نین «كوردلر» كندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. او ده یرلی اوستاد آشیق فرهاد كیمی آذربایجانین سنتی موسیقی سینین آدلیملاریندان ساییلیر. آشیق درویشین گؤزل، ایستی و صمیمی سه سینه گؤره آشیق فرهادین شاگیردی اولموشدور. درویش چالان ساز سه سی جانلارا كئچیب و گؤزل سه سیله اونودولموش  اثرلره جان باغیشلاییردی. بو اونودولماز اوستاد 1372 ـ نجی ایلین قویروق دوغان(مورداد) آیینین دوققوزوندا، گؤزلرین دونیایا یوموب،اؤز دوغوم یئری اولان «كوردلر» كندینده تورپاغا تاپشیریلدی. آشیغین تشییع-ی جنازه سینده اینه سالماغا یئر یوخویموش و بو اونون خالق ایچینده نه قدر سئویملی اولدوغونو گؤسته ریردی.

آشیق درویش یاشام بویو (همیشه لیك) آذربایجانین سنتی موسیقی سینی سئورلرین اوره یینده قالاجاقدیر و بو سه س اورمیه اوچون قالارگی بیر سه س اولوبدور. رحمتلیك درویش ایرانین بوتون میللی موسیقی فئستیواللارینا قاتیلب و یوكسك یئرلره ال تاپیب،اؤدول لر قازانیب دیر. او نئچه ایللرده اورمیه رادیو، تلویزیونویلادا ایش بیرلیگی آپاریبدیر. او ده یه رلی اوستاد چوخلو شاگیردلرده موسیقی دونیامیزا تربیه ائدیب دیر، اونلاردان، آشیق اسمعلی (اورمیه – اونون بیرینجی شاگیردی)، آشیق صبور شریفی (اورمیه)، آشیق عبدالله اشرفی (قورد تپه)، آشیق ذكریا ملكی(قولونجو)، آشیق رضا پوینده (سولدوز) و ...آد آپارماق اولار.

آشیق درویش، متین، ویقارلی و عاریف بیر كیشی ایدی، دئمك اولار او خصلت ایله صنعت ده، اصیل و نمونه بیر آشیق و اوزان دیر. رحمتلیك درویش آشیق صنعتینه اؤزونه مخصوص اولان نئچه هاوا یادیگار قویوب. اونلاردان «شكر یازی هاواسی» و «غربتی هاواسی»- نی آد آپارماق اولار. بو هاوالار ایندیده اورمو آشیق لارینین آراسیندا چالینماقدادیر.

سونوندا دئمه لییم بئله نچی اینسانلاریمیزا سایغی گؤسته رمه لییك و اونون شانینده اولان بیر مزارلیق تیكیب هئچ اولماسا آدینا بیر خییاوان یارادیب هئیكلین پاركلارا قویمالییق.

منه یاردیم ائدن، «شكاری» و «یاری» جینابلارینداندا تشككور ائدیرم و اونلارا جان ساغلیغی آرزیلاییرام.

یازیب، حاضیرلایان : حسین واحدی

حسنلی تپه سی

غربی آذربایجاندا چوخلو تانینمامیش و ده یرلی تاریخی اثرلر واردیر. اونلاردان بیری اولان حسنلی تپه سی 6 مین ایل دوغوش (میلاد) دان اؤنجه یه قاییدان تاریخی واردیر. بو ده یرلی  تاریخی اثر تكجه آذربایجان بؤلگه سینده یوخ، ایرانین باشا- باشیندا تایسیز بیر اثر ساییلیر. حسنلی تپه سی اورمو گؤلونون گونئی باتیسیندا (جنوب غرب-ینده)  یاشیل لیق سولدوز یوردوندا یئرله شیب دیر. بو تپه 7 كیلومئتر سولدوز شهریندن آراسی واردیر. حسنلی آدینی بو آددا اولان كندین یاپیشیغیندا اولماسیندان آلیب دیر. تپه نین قازینتی لاری 1313 دن باشلاندی. بو قازانتی لار اوزوندن بیر نئچه ساخسی قاب ـ قاجاق چئشیتلی شكیل لرده تاپیلدی. 1336ـ دا بیلیمسل (علمی) و تخصصی آختاریش لار بیر ایرانلی- آمریكالی هیئت ین آختاریش ایله باشلاندی. بو آختاریش ایله قازینتی لاردا بوزوقلوق لارین (خرابه لرین) آلتیندان بیر شهر- قالا تورپاق لار آلتیندان اوزه چیخدی. اوزمان لارین (متخصص لرین) دئدیگینه گؤره بو شهر- قالا «ماننا» قومونا عایید دیر. بو دیكینتی نین، ائولرین و معبدلرین دووارلارینین تملی (پایه سی) داشدان دوزه لیب دیر. دووارلارین اوستونده 40 سانتیمتر لیینده اوزوناسی، 23 سانتیمترلیینده ائنی و 14 سانتیمتر قالینلیغیندا اولان كرپیج لر قویولوبدور.

حسنلی تپه سیندن 1313 –دن، 1358 نجی ایله كیمی، ایرانلی و آمریكالی آركولوق لارین آختارماسی نتیجه سینده چئشیتلی ساواش آراجلاری او جومله دن؛ قیلینج، خنجر، اوخ، دمیر و بورونز جینسیندن اولان اوخ باشلیق لاری، مینلجه ساخسی قاب- قاجاقلار، تاریخی، كولتورل و صنعت (هنر) باخیمیندان ده یرلری اولان، سوموكدن، شوشه دن، دمیردن، داشدان و ساخسی دان اولان شئی لر تاپیلیب دیر و ایران، آذربایجان، آمریكا، فرانسه و باشقا اؤلكه لرین موزه لرینده ساخلانیلیر. حسنلی تپه سینین ان اؤنملی (مهم) تاپینتی سی و دونیادا و اسكی تانیمادا اؤزل (ویژه) و اؤنملی (مهم) یئر آلان شئی  قیزیلدان اولان حسنلی قابی دیر. بو قابین چكی سی 950 گرم ، اوزوناسی 21 سانتیمتر،  قوطرو 25 سانتیمتر دیر و آغیز چئوره سی 61 سانتیمتر دیر. بو قیزلدان اولان قاب تئهرانین قدیم ایران موزه سینده ساخلانیلیر. بو قاب گؤزلری اؤزونه طرف چكن بیر قاب دیر و اوستونده چوخ اینجه لیك ایشلر آپاریلیب دیر و گؤركملی (مجلل) ایش لردن اوزاق قالیب دیر. حسنلی تپه سیندن تاپیلان  قیزیل قابین قدیم لیغی 800 ایل مسیح دوغوشوندان اؤنه قاییدیر. بو آدلیم قابین بدنه سینده چوخلو اویولموش ناخیش لار واردیر و بیر حماسی داستانی دئمك ایمكانی اولا بیلر.

بو تپه دن آرتیق باشقا ده یرلی تپه لرده باتی (غربی) آذربایجانی  توریزم باخیمیندان اؤلكه ده بیرینجی یئرلرده اولماسینا ندن اولور و گرك مسئول لار و كوتله بو اثرلرین تانینماسیندا و اونلاری قوروماقدا دوزگون ایشلر ائتسینلر. توز- تورپاغی و دومانی حسنلی تپه سیندن گؤتوروب اونون یئرینه توریست و موسافیر گتیرمه لییك و اورادا اولان كوتله نین (جماعتین) ایقتیصادینادا یاردیم ائتمه لیییك. اومود ائدیرم یاخین گله جك ده گؤزل غربی آذربایجان توریزم باخیمیندان ایراندا بیرینجی یئره ال تاپاجاق دیر.

حسین واحدی

***

شكیللری گؤرمك اوچون یازینین آردینا باخین

اونودماز وطن سنی ..

توز باسیب ائشیتمیر صدفلی سازین

گلمیر قولاغیما او خوش آوازین

قاریشدی تورپاغا صؤحبتین سؤزون

یانیرام سنده كی كامالا درویش

اورمیه نین آدلیملاری كیتابیندان رحمتلیك آشیق «درویش»- ین یاشامی نی اوخویوب قورتولاندان سونرا اوره ییمی غم باسیب اوركدن آه چكدیم. ندن بئلنچی بیر اینسانلاریمیز اونودولوبلار؟!! بونا گؤره ماراقلاندیم آشیغین كندینه گئدیب، قبرینی زییارت ائدم. یولداشلاریمین بیریله بو قونویو آرایا قویوب اونون كندینه گئتمه یی قرارا گتیردیك.

قراریمیز جومعه گونونه یدی و زامانین اوچدوغونا گؤره بو گون تئزلیكله گلیب چاتدی، گون اورتادان سونرا «كوردلر» كندینه ساری یوللاندیق، كند اورمیه نین چی چست یولونون 5 كیلومترلییینده یدی،كنده یئتیشیب، اورادا یاشایانلاردان قبیرسانلیغین یولونو سوروشدوق، نئچه دقیقه دن سونرا كنددن آزجا ائشیكده اولان قبیرسانلیغا یئتیشدیق، تورپاقلی بیر یول و سس سیز بیر آخیرت ائولری.. آخیرته قاووشانلارا بیر فاتیحه وئرندن سونرا، ته له سه رك تئز قبیرلری بیر- بیر آختاریب یازیلارینا دیققت ائدیردیك، آما رحمتلیك درویش-ین قبیرینی تاپا بیلمه دیك. اورالاردان كئچن بیر چوباندان آشیغین قبیرینی سوروشدوق و كاشكی سوروشماسایدیق! ، چوبان او كندین یاشایانلاریندان اولاراق آشیغین قبیرینی تانیمیردی!!

نئیله مك دئمه آشیق ائله اؤز كندینده ده قریبییمیش.گؤی ده بو قریبلییه دؤزه بیلمه ییردی و آغلاماق ایسته ییردی.. اومودلریمیزی پوزمایاراق،بیرینین یولدان كئچمه سینی گؤزله ییردیك،او آندا بیر پیكان قبیرسانلیغا ساری گلدی،دئمه تانری یئتیردی! بیزیم یانیمیزا یئتیشه نده اوندان آشیغین قبیرینی سوروشدوق و شوكورلر اولسون سوروجو قبیری تانییرمیش و اونو بیزه گؤسته ره رك اؤزوده بیزیمله قبیرین یانینا گلدی، اللی یاشیندا اولان او معرفتلی بی (یاری جینابلاری) بیزه حورمتله یاناشیب، آشیغا فاتیحه گؤندرندن سونرا آزجا اونون یاشامینی بیزیم اوچون آچیقلادی و سورولاریما جاواب وئردی.

رحمتلیك آشیق درویشین قیساجا یاشامیندان بئله دئمك اولار:

آشیق درویش فرهاد اوغلو 1309 – نجو گونش (شمسی) ایلینده اورمیه نین «كوردلر» كندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. او ده یرلی اوستاد آشیق فرهاد كیمی آذربایجانین سنتی موسیقی سینین آدلیملاریندان ساییلیر. آشیق درویشین گؤزل، ایستی و صمیمی سه سینه گؤره آشیق فرهادین شاگیردی اولموشدور. درویش چالان ساز سه سی جانلارا كئچیب و گؤزل سه سیله اونودولموش  اثرلره جان باغیشلاییردی. بو اونودولماز اوستاد 1372 ـ نجی ایلین قویروق دوغان(مورداد) آیینین دوققوزوندا، گؤزلرین دونیایا یوموب،اؤز دوغوم یئری اولان «كوردلر» كندینده تورپاغا تاپشیریلدی. آشیغین تشییع-ی جنازه سینده اینه سالماغا یئر یوخویموش و بو اونون خالق ایچینده نه قدر سئویملی اولدوغونو گؤسته ریردی.

آشیق درویش یاشام بویو (همیشه لیك) آذربایجانین سنتی موسیقی سینی سئورلرین اوره یینده قالاجاقدیر و بو سه س اورمیه اوچون قالارگی بیر سه س اولوبدور. رحمتلیك درویش ایرانین بوتون میللی موسیقی فئستیواللارینا قاتیلب و یوكسك یئرلره ال تاپیب،اؤدول لر قازانیب دیر. او نئچه ایللرده اورمیه رادیو، تلویزیونویلادا ایش بیرلیگی آپاریبدیر. او ده یه رلی اوستاد چوخلو شاگیردلرده موسیقی دونیامیزا تربیه ائدیب دیر، اونلاردان، آشیق اسمعلی (اورمیه – اونون بیرینجی شاگیردی)، آشیق صبور شریفی (اورمیه)، آشیق عبدالله اشرفی (قورد تپه)، آشیق ذكریا ملكی(قولونجو)، آشیق رضا پوینده (سولدوز) و ...آد آپارماق اولار.

آشیق درویش، متین، ویقارلی و عاریف بیر كیشی ایدی، دئمك اولار او خصلت ایله صنعت ده، اصیل و نمونه بیر آشیق و اوزان دیر. رحمتلیك درویش آشیق صنعتینه اؤزونه مخصوص اولان نئچه هاوا یادیگار قویوب. اونلاردان «شكر یازی هاواسی» و «غربتی هاواسی»- نی آد آپارماق اولار. بو هاوالار ایندیده اورمو آشیق لارینین آراسیندا چالینماقدادیر.

سونوندا دئمه لییم بئله نچی اینسانلاریمیزا سایغی گؤسته رمه لییك و اونون شانینده اولان بیر مزارلیق تیكیب هئچ اولماسا آدینا بیر خییاوان یارادیب هئیكلین پاركلارا قویمالییق.

منه یاردیم ائدن، «شكاری» و «یاری» جینابلارینداندا تشككور ائدیرم و اونلارا جان ساغلیغی آرزیلاییرام.

یازیب، حاضیرلایان : حسین واحدی