غربی آذربایجان ؛ اوزل لیک له اورمو فولکلور چولاریندان / رضا همراز
غربی آذربایجان خصوصی ایله اورمودا دا تاریخ بویو ائله فولکولوروموزون توپلاییب ، آراییب ، داراماسینا گوزل آتدیم لار آتیلیب و آتیلماقدادیر . بو آرا بیر سیرا ائل وورغونلاری آیاق قاباغا قویوب هله سینه لرده یئرسالان شعرلری ، متل لری ، دئییم لری ، دویوم لاری و نه بیلیم نه لری توپلاماق هوسینه دوشوب ، بو اوزون یولدا دیرلی ایش لر گورموشلر کی ، اونلارین بیر سیراسیندان خبرلی اولساقدا ، بیر چوخ مقیاسیندان هله ده کی هله دی مع الاسف خبریمیز یوخدور !
البته کئچمیش شاه دونمینده بئلنچی بیر قونولارا توخونماق بیر او قدر ده ساده اولا بیلمز دی . اونا گوره ده یازیچی لار گاهدان کوروردون کیتابلارینین بیر بوجاغیندا فولکولوروموزا دا یئر آچیردی لار کی ، اونون عواقبیندن بیزیم خبریمیز یوخ دی !! من بو یازیمدا چالیشمیشام ذهنیمده اولان غربی آذربایجانا عاید اولان شهرلرینده هابئله کندلرینده کی فولکولورچولاری تانیدام . آنجاق بیلیرم کی بو ساحه ده قایناغین آز اولماسی بیر طرفدن ؛ منیمده علمی بضاعتیمین آزلیغی باشقا طرفدن بو ایشیمی آخساداجاق . آما امینم فولکولوروموزلا ماراقلانانلار بو ایشین آردین توتماقلا ، اونون گئنیشلنمه سینه منه یاردیم گوستره جک لر .
طبیعت سیرداغی اورمیه و قبرستانی تاریخی
طبیعت سیرداغی اورمیه و قبرستانی تاریخی
کلینیک طبیعت درمانی و معدن اکسیژن ناب
گزارش و تصاویر: حسین واحدی
وقتی از بلوار رودکی از شهر خارج شده، به طبیعت می‌رویم، اولین منظره‌ای که به چشم می‌خورد، کوههای سیر داغی و روستای سرسبز حیدرلی می‌باشد. مسیری سرسبز و خوش آب‌و‌هوا که امروزه با پیشرفت شهرسازی، اولین همسایه‌ی طبیعت شهر اورمیه در این مسیر شده است. این منطقه با زیبایی‌ها و اسرار بی‌نظیری پر است.
هنگامی که به طرف روستای حیدرلی نگاه میکنی گویی آدمی را بسوی خود فرا می‌خواند. روستایی در دل سلسله کوههای زیبا و طبیعتی بکر و دنج. ناخودآگاه انسان به طرف روستا کشید می‌شود. روستایی که امروز و فرداست، جزویی از شهر اورمیه شود.
ناگفتنی نماند که برخی از مردم وقتی فرصتی مناسب بدست می‌آورند به این منطقه می‌آیند تا هم بادبادک‌هایی به فراز آسمان بفرستند و سرگرم شده، و هم در دل طبیعت نفسی تازه کرده و از هیاهوی شهر رها شوند. در این میان از گیاهان دارویی نیز غافل نمی‌شوند، که شاید مانندشان در اکثر نقاط کشور یافت نشود. گیاهانی مانند کهلیک اوتو، اوشقون، یارپیز، قانقال، یئلمیک، قاز آیاغی، گنده‌له، دوه دابانی و... .
اورمونون اؤنجول و بوگونکو اوشاق ادبیاتی حاقدا چالیشانلاریندان
گیریش:
آذربایجانین باتی بولگه سی یا همان اورمیه شهری اسگی بیر تاریخ و ادبیاتا آرخالاناراق بو گونده اوز والیقین توپلوموموزدا گوسترمکده دیر . بو گوزل شهرده ائله ان قدیم دوورلردن آنا دیلینه ماراق گوسترن آز اولمامیش ؛ یئرلی یئرینده بو ماراقلارین سوزده یوخ ؛ بلکه عملده گوستره بیلمیشلر . اوشاق ادبیاتیمیزا گوز گزدیردیکده دوشوندوم کی اورمونو دا پایی اوشاق ادبیاتیمیزدا گوزه گلیم دیر . بو مسئله سبب اولدو بو کیچیک یازی نین ترتیب وئره بیلم . او.مورام اورک لرینیزجه اولاجاق .
میرزه جبار خان باغچه بان :
معارف حاقیندا گوتوردویو قدم لر و آتدیم لارین هله ده سسی کار قولاقلاردا دا جینگیلده مکده دیر . دونیا شهرتلی معارف پرور رحمتلی میرزه جبار خان باغچه بان نین اصل – کوکو اورمولو اولسادا ؛ آتاسینین آرازین او تایینا بیر تیکه چورک آردیجا گئتمه سی سبب اولموشدور کی ؛ جبار ایراوان شهرینده آنادان اولسون . میرزه جبار خان نئچه جهت لی بیریسی ایدی . او ؛ بیرینجی دونه اولاراق لال لار – کارلار اوچون مکتب قویموشدور .؛ درگی چیخارتمیشدیر ؛ الفبا ساحه سینده ایشله میشدیر ؛ شعر دئمیشدیر ؛ مقاله یازمیشدیر و نه بیلیم نه دیرلی ایش لر گوره بیلمیشدیر . اونون اوشاق ادبیاتی ساحه سینده کی ایشلری هئچ ده اونودولان دئییل دیر . بیرگه بو بویوک عالیمین اوشاقلارا عاید بیر شعرینه سیزی قوناق ائتمک ایستردیم :
ساری گلین آذربایجان موسیقی سینین دانیلماز شاه اثری
ساری گلین آذربایجان موسیقی سینین دانیلماز شاه اثری
یازار: محمدعلی ارجمندی
آذربایجانین زنگین فرهنگی، موسیقیسی بوتونلوكده خالق فولكلور میراثی اوقدر گوجلودور كی، گاهدان اوبیری میللتلری ده بو میراثی اؤزلرینه صاحاب چیخماق اوچون وسوسه یه سالیر، بونلاردان بیرسی آذربایجانیمیزین انودولماز خالق اثری ساری گلین ماهنی سیدی. بو شاه اثری ارمنستاندا و اؤزلیکده اونلارین فیکیر باشچیلاری ساختاکارلیقلا، اؤزلرینه صاحاب چیخماغا چالیشیرلار.
بو آرادا دئمك اولار بیزده گوناهسیز ساییلمیریق، آتالار دئمیشكن، مالینی یاخچی ساخلا، قونشونو اوغرو توتما!
ساری گلین نه تک آذربایجان موغام موسیقی سینین اَن بارز نیشانلاریندان بیری سایلیر بلكه اونون دویغولو الهی سسی و آهنگی یوخاری سَویه ده مسلمان عرفانین اوزه چكیب گؤستریر.
ساری سمیده اوزن شور موغامیندا گزن ساری گلین شوبهه سیز موغام موسیقیمیزین آیریلماز بیر پارچاسی سایلیر، ساری گلینین تكجه سحرانگیز سسی اؤزگه لری بوشاه اثره تاماح گؤزیله باخماسینا کیفایتدیر.آما سانكی ساری سیمه، اینجه روحا توخونماق اولماز و قوی بوتون بشریت بیلسین ساری گلین آذربایجانین دانیلماز خالق ماهنی سیدی.
ساری گلینین یارانما تاریخینه گؤره نئچه فیكیر سؤیلنمیشدیر.ساری گلین قدیم آشیق سبكینده اولان خالق ماهنی سیدی. بو ماهنی یئددیلیك قوشما اوستونده قوشولوب، هابئله شور موغام اوسته تكمیلله شیب، بویئددی لیك قوشما ایله شور موغام آذربایجانین موسیقی سینه عائیددیر، بوندان علاوه بوتون موسیقی آلت لرینده (اؤزلیكله تاردا) ساری تئل تام تئللرین گلینی آدلانیر، ساری گلین ماهنی سی بو تئللرده چالیندیغینا گؤره داها چوخ بو آدا اویغون گلیر.
داها بیر فیكیر ساری گلینین یارانماسین شاه ایسماعیل خطائی یه نیسبت وئریر بئله نقل الوب شاه ایسماعیل قیزلباشلارین پایتختی تبریز ده اولار كن بیر گؤزل رقاصه قیزی سارایندا گؤرن كیمی بو سؤزلری دیله گتیریر و یا خود دئییرلر ساری گلین شاه ایسماعیلینن سئوگیلیسی ایدی.
ساری گلینین یارانماسینا گؤره داها بیر صوحبت ده قالیر. اودا بوندان عیبارتدیر: ساری گلین ماهنی سی 1915 جی میلادی ایلده ارزروم دا ساری شین قیزا عاشیق اولان بیر تورك عسگرین نیسگیللی سؤزلریندن یارانیب. قیزین ننه سی بو وصلته مانع ایدی. سونرالار بو عسگر ساواش مئیدانیندا شهید اولار كن یولداشلاری اونون دیلیجه ساری گلینی اوخویاراق دیللره سالیرلار.
هر حالدا ساری گلین بیر خالق اثر اولا، سونرالار اونو شاه ایسماعیل یا تورك عسگری یارادا اساس بودور، بونلارین هامیسی قدیم آذربایجان تورپاغیندا یارانیب. هابئله یئددیلیك قوشما اوستونده اوخونوب یازیلماسی دا ان اساس موضوعدور.
ساری گلینین تاریخ ، مكان و سؤزدن علاوه موسیقی آلتلرینده ده آذربایجان خالقینا عایید اولماسی ایثبات اولونوب، ساری گلین ماهنیسی تاردان علاوه كی ساری سیم لر اوزرینده چالینیر، اونو مشایعت ائدن ان اساس موسیقی آلتی «بالابان» دا شوبهه سیز آذربایجانین غنی موسیقیسینه عاییددیر. بونو دونیانین باشقا بؤیوك موسیقی خادیملری او جمله دن فارس موسیقی سینین بؤیوك خادیمی روح ا.. خالقی ده تصدیق ائدیب و بالابانی اصیل آذربایجان موسیقی آلتی آدلاندیریب. «بالابان» ین آدی دابئله بونو گؤستریر (بالا = نارین ، خیردا ـ بان = سس).
آما هنردن یوخسول اولان ائرمنی قونشولاریمیز بونلارا باخمایاراق آذربایجانین زنگین و دانیلماز صنعتینی دانیب اؤزلرینه صاحاب چیخماق ایسته ییرلر نئجه كی بالابانین، ساری گلینین آدی اوستونده اولا اولا اوتانماییب بیزیم دیر دئییلر. سؤزیئرینه گلمیشكن بیر نمونه بئلنجی ساوساق سؤزلردن گتیرسك گرك سیز اولماز.
بیر ایكی ایل بوندان اؤنجه آوروپا دا قورولان موسیقی فئستیواللارین بیرینده، بیر ائرمنی ایشتراكچیسی بئله دئمیشدیر، ساری گلین و قدیم موسیقی آلتی بالالان اصیل ائرمنی میراثی سایلیر. آما ائله او عین ده بوسؤاللا قارشیلانمیشدیر ندن بس آدی ساری گلین دی؟ ائشیتدیلمه سی بوراسیدی. دؤنوب دئمیشدی : آد داها اونملی دئییل! «ساری آقجیق» دا اولابیلر . اونون بو سخیف سؤزو بوتون ایشتیراكچیلارین گولوشونه سبب اولموشدور.
اولا بیلسین او دوز دئییب! آد داها اؤنملی دئییل! نئجه كی فخر ائله دییی آدلاری سورن- كارن- ده اونلارین دئییل بلكه قدیم پهلوی دیلیندن اونلارا یادیگار قالیب. ایندیسه گلیر دئییر ساری آقچیق آما دوشونمور حتی اؤز دیلینده ده گلینه آقچیق دئمزلر بلكه بالاجا قیز اوشاقینا آقچیق دئییرلر، اوندان ساوا بو آرادا ساری نئجه اولاجاق بیلمیریک!
سونوندا ساری گلین ماهنیسینا بیر داها نظر سالیب، گؤرك آذربایجانیمیزین قدیم عادت عنعنه سین نئجه دیله گتیریب دانیشیر، بو ماهنی دا هر بیر بندین اؤزونه گؤره اؤزل بیر معناسی وار. بو سبب اوزوندن ماهنی ائشیده نی درین دوشونجه یه مجبور ائدیر.
«ساری گلین»
ساچین اوجون هؤرمزلر ..
گؤلوسولو درمزلر ..
ساری گلین ..
بوسئودا نه سئودا دیر؟ ..
سنی منه وئرمزلر ..
نئیلیم آمان، آمان نئلییم ..
ساری گلین .
بو دره نین اوزونو ..
چوبان قایتار قوزونو ..
نه اولا بیر گون گؤریدیم ..
نازلی یاریمین اوزونو ..
نئلییم آمان، آمان ..
ساری گلین ..
عاشیق ائللر آیریسی ..
شانا تئللر آیریسی ..
بیر گونونه دؤز مزدیم ..
اولدوم ائللر آیریسی ..
نئیلیم آمان آمان ..
ساری گلین.
