توركجه میزی قوروماق، آنادیلی بورجوموزدور
توركجه میزی قوروماق، آنادیلی بورجوموزدور
یازان: حسین واحدی
اولو یارادان، اینسانلاری یاراداندا اونلارین دانیشدیقلاری اوچون دیلی پای وئریب و اینسانلارلا حئیوانلاری فرقلندیریب دیر. بیز موسلمانلارین قوتسال كیتابی، قورآن-دا ایسه بو دیل لر تانری-دان بیر بَلیرتج (نشانه) اولاراق گؤسته ریلیبدیر. بللی اولدوغو كیمی دیل تانری وریندن، چوخ اؤنملی ساییلیب و یوكسك یئره صاحیب دیر.
بوتون دیللر گؤزل دیر و یئرینده هامیسینا دَیر وئریب اونلاری قورویوب ساخلاماق بیز اینسانلار اوچون آغیر گؤرَودیر(وظیفه)–دیر. بونون یانیندا هر اینسانین اؤز آنا دیلی داها فرقلی و اؤنملی ساییلیر. اینسان اؤز آنا دیلینده دویغولارینی اوزه چیخاریب، اونلاری یاشادیر. آنا دیلینی بیلمه ین اینسان ایسه اؤز آنا دیلینده اولان دویغولاردان اوزاق قالاراق، اؤزگه دویغولاری ایله یاشایاجاق دیر!
ایندیكی چاغیمیزدا آنا دیلینین یانیندا، هر اینسان دونیانین باشقا دیللریندن، بیر- ایكی سینی ایسه باجاراندا، دونیایا نئچه آچی-دان و نئچه یؤن-دن باخا بیلیب و نئچه اینسان ساییلیر. آمما آنا دیلین بیلمه ین ایسه، اون دیل بئله بیلسه ده، ظولوم آلتیندا یاشاییر. آنا دیلی بیر اینسانین وارلیغی ساییلاراق اونو بیلمه ین اینسان، اؤز وارلیغیندان اوزاق دوشه رك، آنا دیلینده اولان بوتون دویغولار ایله گؤزللیك لردن محروم قالیر.
دونیانین او بیری اینسانلارینا تای بیزم ده، اؤز آنا دیلیمیز واردیر. بیزیم آنا دیلیمیز اولان توركجه (آذربایجان توركجه سی)، دونیانین گوجلو، گؤزل، قایدالی و دَیرلی دیللریندن ساییلاراق، یاشاماقدادیر. بیز ایسه اونو یاشاتمالیییق. اؤنجه اؤلكه میزین قانونوندان فایدالاناراق، اونو اوخول-لار ایله بیلیم یوردلاردا دیری ساخلاماق ان واجیب اولان دیر و بودا رؤیالاردان اوزاق قالان بیر زاد دئییل دیر. ایسلامی اؤلكه میزده بو ایمكان وار و تئز-گئج یاراناجاق دیر و بو ایشله تانری وَریندن وئریلن پای-ا یییه (صاحب) چیخاجاییق.
اونون یانیندا ایندیكی دورومدا، یئتیری
(رسانه)-لرین هامیسیندا، اؤزللیك له رادیو-تلویزیون دا، توركجه میزی تمیز و دوزگون
دانیشماق ایله، دیلیمیزه بیر آیری یاردیم ائده بیله ریك. تأسفله بو ایكی یئتیری
(رسانه) ده، اؤزللیكله اوستانی شبكه لرده (آذربایجان تورك لری یاشایان اوستان
لارین شبكه لرینده) توركجه میزه هر دیلدن بیر آز قاتیب یئنی بیر دیل یارادیب لار و
یقین اولاراق كوتله نین ده (مردم) دانیشیغیندا تأثیر قویولور.
گؤزل توركجه میز رادیو-تلویزیون دا دوغرو-دوزگون و تمیز دانیشیلسا، یوزده-یوز كوتله نین ده دانیشیغی دوزگون توركجه اولاجاق دیر. جمله نین سونوندا تكجه بیر توركجه فعل گتیرمه یه، توركجه دانیشماق دئمزلر!! گركلیدیر بونا چوخ دقت ائدیب دیلیمیزین آرادان گئتمه سینه یاردیم ائتمه یك. ایندیكی وضعیت ده توركجه كیتاب لار ایله نشریه لردن ایسه فایدالانا بیله ریك. بو ایشله هم اونلار آیاق اوسته قالار همده توركجه میز یاشایار.
اؤزوموز ایسه دانیشیغیمیزا دقت ائتمه لیییك، نه زامانادك دیلیمیزه خور گؤز ایله باخا جاییق؟ ندن توركجه دانیشاندا جمله میزین چوخونو باشقا دیلده دئییریك، بودا كیلاسمی؟ منجه كیلاس و افتخار، توركجه میزی دوزگون دانیشماقدادیر. پیس عادت لریمیزدن بیری عددلری، بویالاری و... باشقا دیلده دئمك دیر. تورك، توركجه!! دانیشاندا اؤلكه ده یاشایانلارین هامیسی نه دانیشدیغینی آنلایا بیلیر و اودا توركجه میزه هر دیلدن قاتماسی ندنی (سببی) دیر. همن آدام باشقا دیلده دانیشاندا چالیشیر هم تمیز، همده لهجه سیز دانیشسین!! و بیری بیلمه دن آیری بیر دیلین كلمه سین او دیله قاتاندا، ایش گولمه یه چكیر!
دیلیمیزین آرادان گئتمه سی ائله بو عددلر ایله بویالار و جمله میزده تكجه توركجه بیر فعلی ایشلتمك دن باشلاییر، نه زامانا كیمین، بیر-بیریمیزه، واز گئچ نه اولاجاق -دئیه جه ییك؟ دوروم بئله گئدیرسه، ساباح دیلیمیزدن قورو بیر آد قالار!!
دیلیمیزی قوروماق ایسته ییریك سه، بوتون دَیرلی یازیچیلاریمیز، تمیز و توركجه قیرامئرینده یازمالیدیرلار. ان اؤنملی سی، كه/كی، اگر، چونكی، آیا و... كلمه لرینی قوللانماق لا دیلیمیزه آغیر بیر ضربه وورماغا داوام ائدیریك. آمما اونلاری دیلیمیزدن آییرماق لا دیلیمیز داها گؤزللشه جك دیر. بو ایش ایسه یازیچیلاریمیزین وظیفه سینی آغیرلادیر. اونلار توپلومون آیدینی اولاراق، دیلیمیزی جانلی و تمیز یاشادیب، ساخلاماسی اوچون داها چوخ چالیشیب، زحمت چكمه لیدیرلر.
دیلیمیزی یاشاتما، یئرلرین بیری ایسه اینترنت دیر. وبلاگ لار ایله سایت لاریمیزدا توركجه میزه اؤزل یئر وئریب اونو قوللانماق لا بیر آیری یاردیم ائده بیله ریك.
بو قیسا یازیدا ایسته ییم آنا دیلیمیزی قوروماغی خاطیرلاتماق دیر و هر بیر آذربایجان توركونه اؤز دیلینی قوللانماق و اونو یاشادیب گله جك نسیل لریمیزه ساخلاماق، آنا دیلی بورجودور. اومود ائدیرم دیلیمیز یاشام بویو یاشایاجاق دیر.
نوروز یوخسا اوغوز؟
نوروز یوخسا اوغوز؟
یازان: بهرام اسدی
نوروز بایرامی ائللریمیزین آراسیندا اسگی زامانلارین یادگاری اولاراق هله ده داوام ائتمكدهدیر. بو بایرام طبیعتین جانلانماسی و چؤل-چمنین یئنیدن دیریلمهسیایله علاقهداردیر و بونونلا اویغون ائل آراسیندا مختلف دبلر و رسملر یارانیبدیر. طبیعت جانلانیرسا و اؤز دونون دگیشیرسه ائللریمیز ده بو بایرامدا اؤز دونلارین دگیشیرلر و كیچیكلی - بؤیوكلو تزه پالتار گئییرلر و اؤزلرین طبیعتایله اویغون ائدیرلر. آذربایجان و عموم حالدا تورك ائللرینین بو دون دگیشمهلری یالنیز پالتاردا دگیل اونلارین معنویاتیندا دا اؤزون گؤستریر و دئمك قبیلهلریمیز هم جسمی هم ده معنوی پالتارلارین دگیشیرلر و بوتون داورانیشلاریندا بو بایرامین تأثیری آیدین گؤرونور.
بایرامدا كوسولولر باریشیر. اوزاق دوشنلر یادا دوشور و كین - كدورتلر گؤتورولور و بو معنوی پالتارین دگیشمگینه بیر تظاهردور. بایرامدا بؤیوكلر ایله گؤروشمك واجب ساییلیر بو ایسه ائللریمیزین آراسیندا بؤیوكلره اولان حؤرمتین قاباریق بیر تظاهرودور. اسگی تورك ائللری آنجاق قوجالار و آغ ساققاللارین رأیی و نظری ایله اداره اولونارمیش .
تاریخی و جغرافی جهتدن باخیلیرسا طبیعت ایله علاقهدار ایل بایرامی یا خود نوروز بایرامی بوتون تورك ائللرینین آراسیندا مختلف مراسملر ایله كئچیریلیبدیر و كئچیریلیر. ایندی گؤرهك نهدن اونون آدی فارسجادیر؟ نوروز یئنی گون دئمكدیر و فارس اساطیرینه گؤره بو بایرام جمشید شاه-ین آذربایجانا اولان سفری زامانی یارانیبدیر و همین فارس اسطوره سینده ده بو بایرامین آذربایجاندا یاراندیغینا دامغا وورولور و تأیید اولور. بس، آذربایجاندا و تورك ائللرینده یارانان بیر بایرامین آدی فارسجا اولماسی نئجه اولار ؟
بورادا تورك اساطیرینه باخماغیمیز گركیر: تورك و آذربایجان اساطیرینده نوروز بایرامی دگیل اوغوز بایرامی گؤرسنیر و بو بایرام آذربایجان توركلرینین افسانهلره قوووشموش و پیغمبرلشمیش اولو حكمداری اوغوز اوغلونون یادگاری كیمی قیمتلنیر.
آذربایجان اساطیرینده اوغوز اوغلونون بایرامی مطرح اولور و اوغوز اوغلو بو گون آغیر و اوزون بیر قیشدان قورتولور و بو قورتولماقدا اونا بركتلر اوز گتیریر و اوغوز اوغلو بو بركتلری و خئیرلری خاطرلاتماق ایچون یئمك - ایچمك وئریر و چال - چاغیر یولا سالیر او گوندن اوغوز طایفالاری همین گونو خاطرلاییرلار و بو گونون اوغوز بایرامی اولدوغو بورادان یارانیر. سونرالار قونشو ملتلر و او جمله دن فارس خلقی (و فارس اساطیرینه باخساق جمشید شاه آذربایجانا گلرك) اوغوز ائللرینین بو بایرامین گؤرور، بگنیر و اؤز خلقی آراسینا آپاراراق اونو اؤز دیلینه اویغون اولاراق نوروز آدلاندیریر.[1]
[1] اوغوز اوغلونون ماجراسین ایل آخیر چرشنبه لر كتابی - صحیفه 57 آذر نشر -باكی 1993 ده اوخویا بیلرسینیز.
: قایناق
آختاریشلار و آراشدیرمالار کتابی- چاپ: ۱۳۸۵ - انتشارات یاز
شهامت نشریه سی- اورمیه- 91ینجی ایلین بایرام اؤزل سایی
ایسلامدان اؤنجه، توركلرده قادینین یئری
ایسلام اؤنجه سی توركلرده قادینین یئری ایله اؤنمی
كؤچورن : آیدا بیات
اسکی تورک توپلوملاریندا (اجتماعلاریندا) عاییله ان اؤنملی (مهم) اجتماعی بیرلیک اولدوغوندان، عاییله نین تملینی تشکیل ائدن قادین، تورک دستانلاریندا و تورک فلسفه سینده ائله اوجا بیر مرتبه یه قورولموشدور کی قادینی ائله اوجا بیر وارلیق حالینه گتیرن تؤره یه و کولتوره حئیران اولمامانین ایمکانی یوخدور. قادین، كیشی نین بیریجیک یولداشی و اوشاقلاری نین آناسی اولماق كیمی اؤنملی بیر وظیفه ایله گؤرَولندیریلمیشدیر. داها دا اؤنملیسی تورک ائللری نین تک برکت قایناغیدیر. اؤزونه وئریلن بیر تاخیم حاققلاردان دولایی خانلارین، خاقانلارین، جنگاورلرین اؤنونده سایقییلا اَییلدیکلری بیر شرف آبیده سیدیر.
اورمو
اورمو
آذربایجانیمین یاشیل اؤلكه سی
بؤیوك تورك ائلینین مهربان سسی
دده میز قورقودون ایستی نفسی
سنده دیر، سنده دیر ای گؤزل اورمو
گؤزللر یوردوندا سن اؤزل اورمو
گؤزللیكلرینی تانیان اولسا
زرینین محكین سینایان اولسا
تئز تانیار اونو، تانیان اولسا
گؤزللر ایچینده گؤزلدیر اورمو
اوزون بیر قصیده، غزلدیر اورمو
گؤزللیكلری بیر، ایكی، اوچ دگیل
دولودور، هئچ نهیی اونون بوش دگیل
زنگین وارلیقلاری اونون هئچ دگیل
تورك دیلین دانیشار دیلی اورمونون
اوغوزدان یارانیب ائلی اورمونون
دولاشماق ایسته سن سن بیزیم ائلی
اییلهمك ایستهسن سن بیزیم گولو
اوخوماق ایستهسن سن بیزیم دیلی
بیزیم دیل شیپ-شیرین اورمو دیلیدیر[1]
تاریخی چوخ درین اورمو دیلیدیر
بؤیوك سومئرلرین[2] یادگاریندا
نئچه آشیقلاری[3] وار كناریندا
تورك موسیقیسینین كتابلاریندا
بیر اوزون مطلبدیر اورمو آشیغی
اؤزونه مكتبدیر اورمو آشیغی
)اورمونون یوللاری دوزوم-دوزومدور
اورمو كاروانینین یوكو اوزومدور([4]
وطندیر، ایشیقلی ایكی گؤزومدور
اینجیلره بنزر اورمو اوزومو
تاباقلاری بزر اورمو اوزومو
جمعه مسجدیمیز بیزه عزیزدیر
سؤیومبت[5] بیناسی آبیدهمیزدیر
كاظمخانین داشی سودان تمیزدیر
اوُلولارا چاتیر اورمو تاریخی
دولولارا چاتیر اورمو تاریخی
نازلی چای، باراندوز، كندلری بزر
دره چای، ،شهرچای، شهری گزر
اوچ گؤزلو كؤرپویه كیم دوداق بوزر؟
صفالی، گزمهلی اورمونون بندی
گئیینیب سوزمهلی اورمونون بندی
اورمونون گؤلونه دوشن دوزلانار
اوستونده سئیریشن[6] قوشلار نازلانار
آدالاری[7] گزن قیشدا یازلانار
سولاری دوزلودور باخ اورمو گؤلو
دنیزجه سؤزلودور باخ اورمو گؤلو
باغچالاری اولار میوه یه دولو
آغاجی بار وئرر بوداق دولوسو
انسانین الینین امگیدیر بو
خونچالاری بزر اورمو آلماسی
الدن اله گزر اورمو آلماسی
گل توت باغلاریندا گزمگه دادان
آغزی شیرین اولار كیشمیشین دادان
دادلیدیر دوشابی، حالواسی بالدان
دیلی تك شیریندیر اورمو نوغولو
یاد یوخ، بو یئریندیر اورمو نوغولو
الده كی بودور، چوخ ایتمیشی واردیر
یئددیسین آختارسان یئتمیشی واردیر
بادرشبیسی وار، بیتمیشی واردیر
خاصیتلی اولار اورمو آراغی
درده درمان قیلار اورمو آراغی
بوردا وار حقیقت، حقّین جاداسی
آلپ ارتونقا[8] یوردو، زردشت اوباسی
دانیال درهسی، امامزاداسی
درویشلر مكانی اورمو داغلاری
ارمیشلر مكانی اورمو داغلاری
وطندیر، وطنه گووهنریك بیز
چون اجدادیمیزدان اوندا واردیر ایز
چؤكریك آدینین قارشیسیندا دیز
آذربایجانیمین گؤزودور اورمو
گؤزل آذربایجان سؤزودور اورمو.
بهرام اسدی
[1] آذربایجان فولكلوروندا گلیبدیر:
................
گل اوخو بیزیم دیلی
بیزیم دیل اورمو دیلی
......................
[2] یئنی تاپینتیلارا اساساً سومئرلر، اورمو منطقهسیندن كؤچموش انسانلار اولوبلار.
[3] موسیقیچیلرین آراشدیرمالارینا گؤره اورمو ساز شیوهسی سومئرلر ایله عینیدیر.
[4] دیرناق آراسینداكی بئیت شاه اسماعیل صفوی زامانیندا یاشایان آشیق قوربانیدندیر.
[5] آدینی سهگنبد یازسالار دا بو آبیدهنین آدی سؤیومبتدیر.
[6] ناز ایله اوچانلار، یئریینلر. فارسجا: خرامیدن.
[7] آدا: جزیره، یاریم آدا: شبه جزیره.
[8] توركلرین(ساكالارین) بؤیوك سركردهسی، فارس دیلینده افراسیاب آدلانیب. روایتلره گؤره آلپ ارتونقا بیر مدت كاظم داشیدا اولوبدور.
گؤزل اورمو
گؤزل اورمو (اورمیه)
اورمو دئینده یام- یاشیل باغلار گؤز
اؤنونده سیرالانیرلار، گؤزللیك لر گؤسته ریشه چیخیرلار، اورمو آدی گلنده دوزلو
اورمو گؤلو آنی لارا گلیر، گونشین دوغماسی و یایدا اوزمك. اورمودان سؤز آچاندا
آذربایجان یئنی بیر جان تاپیر، چون كاظیم خان لار اونون آرخاسیندا دایانیب لار،
حئیدرخان لار ایسه دؤرد نال آت چاپیرلار، یاغی لار اوتانیب قاچیرلار، اورمو آدی
دیلده سسلننده باكری لر اؤنه چیخیرلار، دوشمن لر ایسه باجادان یوخ اولورلار، اورمو
آدی، صفی الدین اورموی نی یوخلاییر و آشیق فرهادلار سازلاری ایله گؤزل ماهنی لار چالیب
اوخویورلار، اوخومالاریندا كور اوغلولاری چنلی بئلده آذربایجان اوغروندا دوشمن
اؤنونده ساواشا چاغیریرلار، اورمو بو اولو آدی خاطیرلایاندا، بوتون آذربایجان
دینجه لیر، هامی اورمویا گؤوه نیر، اورمو آدی شیرین تورك دیلینی و او دیلده دئییلن
لای- لای لاری قولاق لارا اوخودور و اورمو هله یاشاییر، یاشادیر و آذربایجانا جان
وئریب یاشادیر..
یازان: حسین واحدی
توركجه وبلاگ سیستمی, ARZUBLOG
ساغ قالین / حسین واحدی
زامانین دؤنوشو
زامانین دؤنوشو
یول اوزون، ماشین قوجا، من یورغون، آیاغیمی گازا باسیب گئدیم، تابلولاری ایزله ییرم و بیر آندا، قاباقدا رستوران وار تابلو سونو گؤردوم، 2 كیلومتر گئدندن سونرا رستورانا یئتیشدیم، لپ تاپیمی دا اؤزومله ایچه ری آپاردیم، یئمك لرین لیسته سینی دووارا وورموشدولار و من اونلارین ایچیندن تورك كابابینی سئچدیم!
ماسانین یانیندا اوتوروب یئمه ییمی گوزله دیم لپ تابیمی ماسانین اوستونه قویدوم و آچیب اینترنته گئتدیم ، زامانی بیلمه دن یئمك ماسا اوستونه گلدی و یئمه یی ئییندن سونرا یئنه اینترنته قاییتدیم، وبلاگیما باش چكدیم، یئنی یوروملاری بیر- بیر اوخودوم، یوروملارین بیرینده قیزیمین آدینی گوردوم و ماراقلا یورومونو اوخوماغا باشلادیم قیزیم « آتا جان هارداسان؟ بیر ازدا بیزی دوشون ساباح منیم دوغوم گونومدور سن من سئو سیدین ائوه دؤنه ردین» یازمیشدی یورومونو اوخویاندان سونرا، گولوب، اینترنتدن چیخدیم، حئساب- كیتابی وئریب یولوما دوشدوم. گؤزلرریم یورقونویدوف آمما گئجه یه كیمی ائوه یئتیشمه لییدم
و قیزیمین اوره یین اله آلمالییدم، ساعات گون اورتا دان سونرا 3:52 سوووشوردو قاباقدا بؤیوك تابلودا سورعتیزی آزالدین یول خارابدیر یازمیشدی، آیاغیمی ترمز پدالینا آپاریب ماشینی ساخلاماق ایسته دییمده، پدال بوشا گئتدی، اؤنومده تیرئلیلر وارییدی و من 140 سورعتله اونلارا توققو شاجایدیم او آندا موبایلیم زنگ چالدی، ائویمین نومره سییدی، تئلفونو آچدیغیمدا، قیزیمین سه سییدی و من دوغوم گونون تبریك دئیه- دئیه زامان قورتولدو و هئچ نه یی بیلمه دیم...
قیزیمین سسیله یوخودان اویاندیم و گوردوم ائوده یاتاقین اوستونده یم، ساعات 8 اولموشدو و هر نه یوخودا قالمیشدی تئز تاریخی سوروشدوم و زامانی بیلدییمده قیزیمین دوغوم گونونو آنلادیم، زامان یئنیدن باشلانمیشدی و عاییله می سئویندرمه یه واختیم اولموشدو و تئز پول چانتامدان پول گوتوروب قیزیما وئردیم اوزوندن اؤپوب «قیزیم اوزون و بركتلی عؤمرون اولسون، دوغوم گونون قوتلو اولسون» دئدیم و یاشامیین قدرینی بیلمه یی دوشوندوم!
یازان: حسین واحدی
